انتخاب روغن موتور

روغن موتور مناسب خودروی شما چیست؟

یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در عملکرد یک اتومبیل ، استفاده از روغن موتور مرغوب میباشد  محل تجمع روغن موتور، سینی کارتل می‌باشد. این روغن توسط پمپ روغن پمپاژ گردیده و به کلیه قطعات متحرک، همچون رینگ‌های پیستون و یاتاقان‌های ثابت و متحرک میل‌لنگ ارسال می‌گردد. لذا انتخاب روغن موتور مناسب، نیازمند داشتن اطلاعات کافی از مندرجات بسته‌بندی روغن موتور است

در حالت کلی روغن‌موتورها ۴ نقش عمده در خودروها را ایفا می‌کنند:

⭕️عدم اصطکاک بین قطعات
⭕️کم کردن دمای موتور
⭕️ عدم زنگ زدن قطعات
⭕️کم کردن  آلایندگی

امروزه با مراجعه به تعویض‌روغنی‌ها (اتو‌سرویس‌ها) با سیل انبوهی از محصولات متنوع مواجه می‌شویم که مشتری را  برای انتخاب روغن موتور مناسب دچار سردرگمی می‌نماید.

جهت شناخت بهتر استانداردها و اعداد نگارش‌شده بر روی روغن‌موتورها، نیاز است که شناخت کامل به ۲ عدد مندرج‌شده بر روی بسته‌بندی داشته باشیم.

عدد اول بیانگر API (طح کیفی) است. از مهم‌ترین شاخص‌های کیفیت روغن موتور می‌توان بهAPI  (آمریکا)،JASO (ژاپن) وACEA  (اروپا) نام برد که متداول‌ترین آنها،API   می‌باشد.

چنانچه بر روی قوطی روغن موتوریAPI:SL  یا API:CF مشاهده نمودیم، (S) به معنی اشتعال جرقه‌ای  جهت خودرو های بنزینی و (C) به معنای اشتعال تراکمی مناسب خودرو های دیزلی است .

در خصوص حرف دوم، هر چه از حرفA  به سمتN  نزدیک شویم تکنولوژی روغن موتور بالاتر می‌رود. مثلاً SA برای خودروهای دارای تکنولوژی قدیمی است وSN  برای خودروهای به‌روزتر و مدرن‌تر می‌باشد. مثلاً  اگر به دفترچه خودرو سمند EF7، زانتیا یا ماکسیما مراجعه کنیم، در آن روغن موتورSL  پیشنهاد داده شده است. این بدان معنا است که نباید در این خودرو روغن‌موتوری با شاخص کیفیت پایین‌تر ازSL  استفاده کنیم.

عدد دوم بیانگر گرانروی یا ویسکوزیته روغن است. ویسکوزیته مقدار مقاومتی که یک سیال همچون روغن در هنگام جاری‌شدن از خود نشان می‌دهد که این مقاومت ناشی از چسبندگی بین مولکول‌های سیال می‌باشد.

در مایعات هر چه دما بالاتر باشد ویسکوزیته کمتر است. در نتیجه راحت‌تر جاری می‌گردد(روغن‌موتور روان‌تر است) و هر چه دما پایین‌تر باشد، ویسکوزیته بیشتر است در نتیجه روغن سفت‌تر است.

در ابتدای صبح موتور دمای پایینی دارد و روغن موتور سفت‌تر است (ویسکوزیته بالایی دارد). لذا هنگام استارت بایستی روغن موتور از ویسکوزیته مناسب برخوردار باشد تا بتواند خود را سریع به قطعات برساند و عمل روانکاری را انجام دهد. در مقابل زمانی که دمای موتور بسیار زیاد است، ویسکوزیته روغن‌موتور پایین است در نتیجه روان‌تر است و نمی‌تواند خود را بین قطعات متحرک قرار دهد.

در انتخاب گرید روغن‌موتور باید به دوعامل مهم توجه نمود:۱- آب و هوای شهر محل سکونت ۲- تکنولوژی ساخت موتور

برای تمامی این گریدها، استانداردی به نامSAE که مخفف انجمن مهندسی خودرو (Society Of Automotive Engineers) بوده و عدد بعد از آن بیانگر مقدار ویسکوزیته روغن و حرفW بعد از آن مخفف کلمهWinter  به معنی زمستان می‌باشد. پس عدد سمت چپ حداکثر ویسکوزیته در فصل سرما و عدد سمت راست حداکثر ویسکوزیته در فصل گرما می‌باشد. (SAE  : ۱۰ W 40).

طبقه بندی روغن موتور ها :

1.  مونو‌گرید (Mono Grade ) 2-  مولتی‌گرید (Multi Grade)

مونو‌گرید‌ها در آب و هوای فقط سرد یا فقط گرم خوب کار می‌کنند، اما مولتی‌گرید‌ها روغن‌موتور‌های چهار فصل می‌باشند که در واقع به آنها موادی افزوده می‌شود تا ویسکوزیته آنها در هوای سرد و گرم، تقریباً ثابت باقی بماند. به طور مثال روغن چهار فصلSAE 5W30  در فصل زمستان معادل روغن‌موتور SAE5W، و در فصل تابستان معادل روغن موتورSAE30  می‌باشد.

روند بهبود روغن‌ها همچنان در حال ادامه است و هر چند سال، گرید جدیدی از روغن ارائه می‌شود که نسبت به مدل‌های قبل از کیفیت بالاتری برخوردار است. ولی همواره بهتر است از روغنی استفاده شود که کارخانه سازنده، براساس سطح تکنولوژی موتور خودرو پیشنهاد نموده است.

سایر مواد حائز اهمیت در خصوص استفاده از روغن‌موتورها به شرح ذیل است:

۱- اگر چنانچه متوجه کاهش سطح روغن شدیم، جهت سرریز کردن روغن, از همان روغن موجود در کارتل استفاده کنیم. به این دلیل که فرمولاسیون روغن‌موتورها متفاوت است.

۲- از روغن‌موتورهای با سال ساخت بالای۲سال استفاده نکنیم. (به دلیل واکنش بین رطوبت هوا و محتویات روغن‌موتور)

۳- سیاه‌شدن روغن‌موتور در هنگام بازدیدها، نشانه خوبی محسوب می‌شود. به این مفهوم که روغن‌موتور به وظیفه خود به خوبی عمل کرده است. اما اگر چنانچه پس از مسافت چندهزار کیلومتر، رنگ روغن‌موتور همچنان شفاف بود به این معنی است دوده حاصل از احتراق را جذب نمی‌کند.

۴- در هنگام تعویض روغن بهتر است فیلتر روغن نیز تعویض گردد، در حقیقت فیلتر روغن به عنوان یک صافی می‌باشد که با جدا نمودن ذرات شناور موجود در روغن، مانع آسیب دیدن موتور می‌گردد.

۵- اگر چنانچه در هنگام مراجعه به تعویض‌روغنی‌ها، با تبلیغات گسترده جهت استفاده از یک نوع برند خاص برای خودرو خود مواجه شدیم(ELF برای خودروهای ال‌نود، ساندرو و مگان)، (total برای خودروهای پژو۲۰۶تیپ۵، رانا، پارسTU5)، اصلاً به نوع برند روغن موتور توجهی نکنیم ،صرفاً کافی است شاخص کیفی و گرید روغن‌موتور مطابق با مشخصات ذکر شده در دفترچه خودرو ما باشد.

چه زمانی برای تعویض روغن موتور مناسب است؟ آیا کیلومتر اعلام‌شده به ما توسط اتو‌سرویس‌ها  در خصوص زمان تعویض روغن درست است یا خیر؟

اکثر مواقع هنگام مراجعه به تعویض‌روغنی، به ما اعلام می‌کنند این روغن موتور تا۷۰۰۰الی ۱۰۰۰۰کیلومتر نیاز به تعویض ندارد. حالا این سوال مطرح است آیا این اعداد اعلامی صحیح است؟ آیا نحوه رانندگی ما هرگونه‌ای باشد باز هم به این اعداد اعلام‌شده باید اعتماد نمود؟

پاسخ منفی است. اعداد اعلامی(۷۰۰۰ الی ۱۰۰۰۰کیلومتر) صرفاً جهت رانندگی در شرایط استاندارد است. هرچند روغن‌موتورهای دیزلی داریم که تا۷۰۰۰۰کیلومتر هم نیاز به تعویض ندارند.

رانندگی در مسیر صاف و بدون شیب، کیفیت بالای سوخت، نبود آلودگی و گرد وغبار در هوا، شرایط استاندارد است. که در ایران هیچکدام از این موارد را نداریم.

پس زمان تعویض‌روغن ارتباط چندانی به میزان کیلومتر پیمایش‌شده ندارد. بلکه به نحوه رانندگی و مکان رانندگی‌کردن بستگی دارد. (رانندگی با کولر روشن، گرد و غبار و آلودگی موجود در هوا، اضافه‌بار داشتن، رانندگی در ترافیک و درجا کار‌کردن ماشین، رانندگی در هوای خیلی سرد و خیلی گرم) همه این موارد بر روی کیلومتر تعویض روغن اثرگذار است.

پس توصیه می‌شود اگر در شهرهای ایران زندگی می‌کنیم حتماً خیلی زودتر از کیلومتر استاندارد روغن موتور را تعویض کنیم تا همیشه موتور خودروی ما سالم بماند.

تقسیم بندی انواع روانکارها

روانکارها را در یک نگاه می توان به دو دسته بزرگ روانکارهای خودرو و روانکارهای صنعتی تقسیم کرد. روانکار های صنعتی نیز به دو دسته عمده روغن های صنعتی و روانکارهای مخصوص دیگر مثل گریس ها، روانکارهای فلز کاری و روانکارهای جامد تقسیم می شوند.
البته می توان روانکارها را از نظر نوع حالت فیزیکی نیز طبقه بندی کرد . روانکارها از نظر حالت به چهار دسته روان کننده های گازی، روان کننده های مایع، گریس ها و روان کننده های جامد تقسیم می شوند

.

روانکارهای گازی

روانکارهای گازی مثل هوا، هلیوم، بخار مایعات و … در دره حرارت های خیلی بالا و یا پایین، سرعت بسیار زیاد و بار کم و یا در مواردی که پرتوهای هسته ای در محیط وود دارند، استفاده می شوند. یکی از خصوصیات بسیار مهم روانکارهای گازی این است که گرانروی آن ها با تغییرات درجه حررارت تغییر چندانی نمی کند. به همین دلیل، این روانکارها قادرند در گستره ی وسیعی از کاربردهای صنعتی مورد استفاده قرار گیرند. علاوه بر این ، گازها سبک تر از مایعات هستند و می توان وزن آن ها را نادیده گرفت. این موضوع باعث می شود در سرعت های خیلی بالا، همچنان جریان گازها ارام و یکنواخت باقی بماند. به همین جهت ، کارکرد روانکارهای گازی در یاتاقان های با سرعت خیلی زیاد بهتر از روانکارهای مایع است.
روانکارهای گازی اصطکاک درونی کمی دارند، عاری از ناخالصی اند و خاصیت سر ریزی که در مورد روانکارهای مایع و گریس ها پیش می آید را ندارند. علاوه بر آن این نوع روانکارها به دلل سرریز نکردن می توانند مواد مطمئنی در صنایع غذایی، داروئی و شیمیایی نیز باشند . روانکاری اولتراسانتریفیوژها، ماشین ابزار سنگ زنی دقیق که با سرعت زیاد کار می کنند، چرخ مته دندانپزشکی ، راکتورهای اتمی، ماشین های ریسندگی پرسرعت، توربین های گازی، موتور ت و …از مله موارد کاربرد این دسته از روانکارها هستند.

روانکارهای مایع

روغن ها مهمترین روانکارهای مایع هستند، که خود به دو دسته ی بزرگ روغن های معدنی و روغن های سنتزی تقسیم بندی می شوند. این نوع روانکارها رایج ترین و پر مصرف ترین نوع روانکارها هستند.
هر دو دسته به نوعی از مشتقات نفت خام به حساب می آیند، با این تفاوت که روغن های معدنی از انام یک سری عملیات تفکیک بر روی نفت خام و حداکثر یک واکنش شیمیایی کنترل شده به دست می آیند، در صورتیکه برای تولید روغن های سنتزی واکنش های شیمیایی کنترل شده بیشتری مورد نیاز است و به همین دلیل قیمت تمام شده روغن های سنتزی ، بیشتر از روغن های معدنی خواهد بود. به طور کلی روغن های معدنی به دلیل کاربرد فراوانی که در تولید روانکارها دارند نسبت به روغن های سنتزی، بیشتر تولید می شوند.
البته قابلیت های یک روغن سنتزی به دلیل واکنش های مخصوصی که روی آن انجام شده بیشتر از یک روغن معدنی است.
البته به جز روغن های سنتزی و روغن هایی که منبع اصلی آن ها نفت خام است، روغن های دیگری نیز وجود دارند که از جانوران، ماهی ها و گیاهان به دست می آیند که روغن های طبیعی نام دارند. استفاده از این روغن ها به عنوان روانکار در گذشته بسیار مرسوم بوده است ولی امروزه نفت خام منبع اصلی تولید روانکارها است. یکی از خصوصیات روغن های طبیعی تجزیه بیولوژیکی و زیست تخریب پذیری آسان آن ها است، که از این لحاظ نسبت به روغن های پایه معدنی و سنتزی برتری دارند. این روغن ها برای مدت طولانی قابل نگهداری نیستند، ضمن اینکه هزینه تولید زیادی هم دارند.اما با توجه به محدود بودن منابع نفتی برای تولید انرژی، روغن های طبعی می توانند جایگزین مناسبی برای مشتقات نفتی در عرصه تولید روانکارباشند.

گریس ها

گریس ها جزومعروف ترین روانکارها هستند که نه مایع و نه جامدند. گریس ها از یک روغن پایه ی معدنییا سنتزی و یک پر کننده یا سفت کننده به دست می آیند. در مواردی که انجام روانکاری با روانکارهای مایع مشکل است، روانکاری مجدد محل مورد نظر محدودیت دارد و یا اینکه برای مدت زمان طولانی کفایت می کند، این نوع روانکارها کاربرد فراوانی خواهند داشت. در فصل گریس، به صورت کامل به ساختار و کاربرد انواع گریس ها پرداخت شده است.
۱-۳-۴ روانکارهای جامد
این نوع روانکارها برای کار در شرایط بخصوص مثل خلاء بار زیاد و یا حررارت بالا و کاربردهایی مثل راکتورهای هسته ای که روانکار در برابر اشعه های رادیو اکتیو قرار دارد، استفاده می شوند. ایداری در برابر خلا، فراریت کم درجه حرارت های بالا و همچنین مقاومت در برابر انرژی ناشی از تابش های رادیواکتیو از مهمترین خواص یک روانکار جامد است. گرافیت، مولیبدنیوم دی سولفید، بورنیترید، تنگستن دی سولفید و برخی ترکیبات آلی جامد مثل فتالوسایانین و تترافلوئورواتیلن،میکا، تالک و… از انواع روانکارهای امد هستند. در این بین، گرافیت و مولیبدنیوم دی سولفید، بیشترین کاربرد را دارند.

همانطور که می دانیم یک روانکار از مخلوط کردن روغن پایه و افزونی های مختلف به دست می آید. برای رسیدن به روانکاری با خواص مطلوب و مورد نظر، باید عواملی چون نوع افزودنیها و تأثیر آن ها و همچنین خواص فیزیکی و شیمیایی روغن پایه را در نظر گرفت. میزان آگاهی تولید کنندگان از خواص روغن پایه در فرمولاسیون نهایی روانکار نقش بسیار حیاتی دارد. خواص فیزیکی زیادی وجود دارد که می توان آن ها را اندازه گیری کرد و تا حد زیادی قابلیت های یک روانکار را سنجید برای اندازه گیری این خواص که در ادامه به توضیح ان می پردازیم مراجع بین المللی استاندارد گذاری وجود دارند که چند مرجع مهم عبارتند از:

انجمن امریکا برای آزمون ها و موادASTM
موسسه نفت امریکا API
سازمان استاندارد های بین المللی ISO سوئیس
موسسه استاندارد آلمان DIN
انجمن مهندسین خودرو SAE امریکا
موسسه استاندارد فرانسه AFNOR که شناسه ی استاندارد با NF آغاز می شود.
موسسه استانداردهای بریتانیا BSI که شناسه ی استانداردهایش با BS آغاز می شود.
به طور کلی بررسی خواصی که مربوط به جاری شدن و تغییر شکل ماده باشد، دانش رئولوژی نامیده می شود. گرانروی مهمترین خاصیت رئولوژیک یک ماده ی سیال است و تنها خاصیتی از روغن است که در طراحی فرآیند روانکاری هیدرودینامیک و الاستوهییدرودینامیک نقش دارد